Collega’s die handhaven op bijstandsfraude hebben vorig jaar in Osdorp geëxperimenteerd met een nieuwe aanpak: preventieve huisbezoeken. De boodschap: “We maken ons zorgen om u.” Zo proberen ze het contact tussen de klant en de gemeente te herstellen en kunnen ze de juiste zorg inschakelen. Tekstschrijver Cécile Obertop liep een dagje mee met handhaver Miloud Tamer.

“Kijk.” Miloud laat me een propvolle brievenbus zien. “Je onderbuikgevoel zegt: diegene is in het buitenland of woont hier niet. Maar misschien is er wat anders aan de hand. Misschien durft deze mevrouw vanwege schulden haar post niet te bekijken, of is ze haar sleuteltje kwijt.”

Angst voor post

Miloud is handhavingsspecialist en spoort al jaren bijstandsfraude op. Wanneer een klant meermaals niet reageert op uitnodigingen van de klantmanager, gaat de gemeente normaal gesproken over tot handhaving. De uitkering kan dan worden stopgezet. Maar vaak is er geen sprake van moedwillige fraude, maar van psychische of fysieke klachten, schulden, angst voor post, huiselijk geweld, verslaving of een combinatie hiervan. Miloud vertelt over een proef waarbij hij eerst - preventief - een huisbezoek inlast.

‘Om half twaalf hebben wij haar wakker gebeld’

Meerdere keren aanbellen levert niets op. Miloud: “Een handhaver die werkt vanuit rechtmatigheid zou nu weggaan en de uitkering laten stopzetten.” Miloud probeert het nog één keer. Plotseling klinkt een stem door de intercom. Om half twaalf hebben wij haar wakker gebeld. Eenmaal boven opent de jonge Yasmina in badjas de deur en identificeert Miloud zich met een pas. “Let niet op de rommel”, zegt ze. Miloud stelt haar gerust: “We komen niet voor je huis, we maken ons zorgen om je.”

Depressief

Toch schrik ik van de afgekloven broodkorsten op de salontafel, speelgoed overal, en waarom heeft Yasmina op de bank geslapen? Haar lege ogen verontrusten me. Gelaten luistert ze naar Miloud, die uitlegt dat hij langskomt omdat ze niet heeft gereageerd op drie uitnodigingen van de klantmanager. Ze had die niet gezien, zegt Yasmina, ze was het sleuteltje van de brievenbus kwijt. Ze vertelt dat ze depressief is. Dat haar ex weer bij haar woonde, maar dat ze hem na een heftige ruzie definitief eruit heeft gezet.

‘Dit zijn geen krokodillentranen, dit is pure wanhoop’

Miloud is empathisch, maar waarschuwt dat ze had moeten doorgeven dat ze weer ging samenwonen, en daarna weer alleen woonde. “Ja, zal ik doen. Ik heb de uitkering nodig. Mijn ex betaalt helemaal niks. Ik heb veel schulden bij allerlei mensen. Het is moeilijk.” Yasmina moet huilen. Dit zijn geen krokodillentranen, dit is pure wanhoop. Miloud zegt dat wijzigingen doorgeven niet alleen negatieve gevolgen heeft. “De gemeente kan je helpen, bijvoorbeeld met je recht op toeslagen.”

Kleine kinderen

Een nieuwsgierig jongetje en meisje van nog geen vijf jaar gluren om de hoek. “Ik moet eigenlijk naar buiten met ze”, weet Yasmina. Ondanks hun lachende gezichtjes is overduidelijk dat dit gezin met spoed hulp nodig heeft en dat Yasmina mijlenver staat van een stap naar werk. Triest nemen we afscheid van elkaar. Nog de hele dag spoken Yasmina en haar kinderen door mijn hoofd.

‘Ze gaat vast perfect opgemaakt de deur uit’

Achter de voordeur

Miloud: “Hier is geen sprake van fraude. Ik ga zo snel mogelijk Yasmina’s telefoonnummer doorgeven aan de klantmanager. Er zijn kinderen bij betrokken! Hier moet snel de GGD en andere zorg op worden gezet. Op straat zie je aan Yasmina waarschijnlijk niet hoe slecht het gaat, ze gaat vast perfect opgemaakt de deur uit. Als handhavers zien wij signalen achter de voordeur, daarom zijn onze huisbezoeken zo belangrijk.”

Het dringt tot me door wat in de oude situatie had kunnen gebeuren. De uitkering van Yasmina was na 72 uur stopgezet, totdat zij die opnieuw zou aanvragen. Door dat gat in haar inkomsten zou ze meer schuld opbouwen, misschien haar woning kwijtraken. Of zelfs haar kinderen.

Geen beltegoed

Ons volgende huisbezoek die dag is aan Thea, even verderop. Dit bezoek is een stuk gezelliger. Thea staat ons al vrolijk op te wachten. Hollandse hits galmen door de woning. Thea heeft psychiatrische klachten en krijgt hulp van een GGZ-begeleider: “Sheila, een schat! Aan haar heb ik veel te danken!” Deze week begint Thea aan vrijwilligerswerk.

Miloud vraagt waarom ze vijf keer niet op de afspraak met haar klantmanager is verschenen. Beschaamd: “Ik heb geen excuus... ik heb wel vaak buikgriep. En niet altijd beltegoed.” Internet heeft ze ook niet. Miloud benadrukt vriendelijk dat het gevolgen kan hebben als ze niet reageert. Thea belooft beterschap.

Het gesprek gaat diverse kanten op, de drukke Thea kan de aandacht niet lang bij een onderwerp houden. Ook zij is geen moedwillige fraudeur. Aan het bezoek bij Thea houden we een heel ander gevoel over dan bij Yasmina.

‘Wij willen mensen beschermen, de regels uitleggen zodat ze niet bewust of onbewust frauderen’

De braven en de fraudeurs

Miloud: “In al die jaren heb ik gezien dat je drie typen bijstandsklanten hebt. Er is een heel kleine groep calculerende fraudeurs, zij spelen een kat- en muisspel met de overheid. Dan heb je de braven, de grootste groep. En tot slot de twijfelaars, die soms in de verleiding komen om dingen te verhullen. Wij willen mensen beschermen, de regels uitleggen zodat ze niet bewust of onbewust frauderen. Dat betekent dat we met een heel andere instelling aanbellen en vooral kijken of er een zorgbehoefte is. Het voornaamste doel is het contact met de klantmanager herstellen.”

Een maand later

Een maand na de huisbezoeken vertelt Miloud dat Thea nog steeds vrijwilligerswerk doet. De uitnodiging van haar klantmanager viel samen met een andere afspraak, Thea heeft netjes afgebeld en een nieuwe afspraak gepland.

Yasmina is op gesprek geweest bij haar klantmanager. Ze krijgt schuldhulpverlening en heeft beloofd dat ze voor haar psychische problemen naar een huisarts gaat.

Miloud: “We hebben ons doel bereikt: het contact met de gemeente is hersteld.”

Yasmina en Thea zijn niet de echte namen van de bezochte klanten.